آسیب‌های نخاعی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین مشکلات پزشکی هستند، چرا که سیستم عصبی مرکزی انسان توان محدودی برای بازسازی خود دارد. هر ساله هزاران نفر در سراسر جهان بر اثر تصادفات، آسیب‌های ورزشی یا بیماری‌ها دچار قطع نخاع می‌شوند و زندگی روزمره آن‌ها با محدودیت‌های حرکتی و حسی شدید مواجه می‌شود. خوشبختانه، فناوری‌های نوین در زمینه بازسازی عصب‌ها نوید امیدی تازه برای این بیماران فراهم کرده‌اند و افق‌های جدیدی در درمان عصبی ایجاد کرده‌اند.
داربست‌های زیستی و مهندسی بافت عصبی
یکی از پیشرفت‌های کلیدی، استفاده از داربست‌های زیستی سه‌بعدی است که قابلیت هدایت رشد نورون‌ها و بازسازی مسیرهای عصبی آسیب‌دیده را دارند. این داربست‌ها معمولاً از پلیمرهای زیست‌سازگار ساخته می‌شوند و می‌توانند سلول‌های بنیادی یا فاکتورهای رشد عصبی را در خود جای دهند تا فرآیند بازسازی به شکل موثرتری انجام شود. مطالعات نشان می‌دهند که ترکیب داربست‌های زیستی با سلول‌های بنیادی، مسیر عصبی آسیب‌دیده را ترمیم می‌کند و توان حرکتی را به میزان قابل توجهی بهبود می‌بخشد.
سلول‌های بنیادی و درمان سلولی
سلول‌های بنیادی، به دلیل توانایی تبدیل شدن به انواع سلول‌ها، نقش مهمی در بازسازی عصب‌ها دارند. در پژوهش‌های بالینی، تزریق سلول‌های بنیادی به ناحیه آسیب‌دیده نخاع باعث بازسازی نورون‌های از دست رفته و بهبود توان حرکتی و حسی بیماران شده است. علاوه بر این، پژوهشگران در حال بررسی روش‌های ترکیبی هستند که سلول‌های بنیادی را با داربست‌های زیستی و فاکتورهای رشد عصبی تلفیق کنند تا اثر درمانی به حداکثر برسد.
تحریک عصبی و فناوری‌های الکترونیکی
تحریک الکتریکی نخاع (Spinal Cord Stimulation) یکی دیگر از روش‌های نوین است که مسیرهای عصبی را فعال کرده و توانایی حرکت را حتی در بیماران با آسیب شدید بازمی‌گرداند. الکترودهای کوچک و هوشمند روی نخاع یا نزدیک عضلات نصب می‌شوند و سیگنال‌های الکتریکی کنترل‌شده‌ای ارسال می‌کنند. این روش به ویژه زمانی که با تمرین‌های فیزیوتراپی ترکیب شود، باعث افزایش توان حرکتی و بهبود کیفیت زندگی بیماران می‌شود.
رباتیک و اسکلت‌های بیرونی
ربات‌های کمکی و اسکلت‌های بیرونی (Exoskeleton) به بیماران امکان می‌دهند که راه بروند و ماهیچه‌های خود را تحریک کنند، حتی اگر کنترل عصبی محدود باشد. این دستگاه‌ها با شناسایی حرکات باقیمانده و سیگنال‌های عضلانی، حرکات طبیعی بدن را تقلید می‌کنند و به بازسازی مسیرهای عصبی کمک می‌کنند. علاوه بر توانبخشی، این فناوری به بیماران اجازه می‌دهد فعالیت‌های روزمره خود را مستقل‌تر انجام دهند.
پژوهش‌ها و نمونه‌های واقعی
برخی از مراکز تحقیقاتی پیشرفته مانند مرکز بازسازی عصبی دانشگاه کارولینای شمالی و موسسه تحقیقات عصبی زوریخ توانسته‌اند در آزمایش‌های بالینی موفقیت‌هایی با ترکیب داربست‌های زیستی، سلول‌های بنیادی و تحریک عصبی گزارش کنند. بیماران این پروژه‌ها بعد از چند ماه توانسته‌اند حرکت‌های محدودی را دوباره تجربه کنند و برخی حتی قادر به ایستادن و حرکت با اسکلت بیرونی شده‌اند.
چشم‌انداز آینده
ترکیب فناوری‌های زیستی، سلول‌های بنیادی، تحریک عصبی و رباتیک نوید می‌دهد که روزی آسیب‌های نخاعی دیگر محدودیت دائمی محسوب نشوند. پژوهش‌ها در حال حرکت به سمت طراحی سیستم‌های هوشمند بازسازی عصبی و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده هستند تا هر بیمار بتواند بهترین مسیر ترمیم خود را دریافت کند و کیفیت زندگی او به شکل قابل توجهی بهبود یابد.
